Volgens een bericht in de ‘’Reischspost’’ heeft de christelijk-sociale onderstaatssecretaris dr. Rasch op grond van de belastingstatistieken vastgesteld, dat op het oogenblik in de hoofdstad ongeveer 8000 multi-millionnairs leven, waarvan….. 7200 Joden![1]
Op 20 oktober 1920 bracht de Limburger Koerier het opvallende nieuws uit Wenen dat meer dan 90% van de multimiljonairs van de Oostenrijkse hoofdstad Joods was. Volgens de auteur van het artikel was dit geen toeval. In Wenen werden Joodse handelaars, smokkelaars en woekeraars als ‘volkszuigers’ beschouwd, waardoor de auteur Joden onlosmakelijk verbond met geld en rijkdom, ten koste van anderen.[2]
Deze beschuldiging aan het adres van Joden in hun streven naar financieel gewin is slechts een van de vele voorbeelden van krantenartikelen uit het verleden waarin een negatieve associatie werd gelegd tussen Joden en geld. In de 17e, 18e en 19e eeuw zijn er voldoende vergelijkbare voorbeelden te vinden. Deze associatie heeft vandaag de dag nog steeds impact op het nationale denken, zoals blijkt uit recente berichtgeving over figuren als Soros en de familie Rothschild op sociale media. Op platforms als X, Facebook en Instagram wordt dagelijks beweerd dat deze Joodse families hun rijkdom op oneerlijke wijze hebben vergaard en dat ze alleen maar hebzuchtig zijn naar meer. Het stereotype dat Joden en geld onafscheidelijk met elkaar verbonden zijn, heeft dus een lange geschiedenis die tot op de dag van vandaag voortleeft in de hoofden van mensen. Maar waar komt dit idee eigenlijk vandaan?
“De Man Die Weet Hoe Hij Een Koopje Moet Sluiten”, Londen 1829 – antisemitische cartoon waarin Baron Meyer de Rothschild wordt afgebeeld als een joodse oudklerenman. De antisemitische boodschap is duidelijk: of het nu bankiers of bedelaars zijn, Joden worden niet vertrouwd. ‘Joden, Geld, Mythe’ (Joods Museum, Londen).
De Middeleeuwen
De associatie van Joden met handel en geld vindt zijn oorsprong in de sociaaleconomische positie van de Joden in middeleeuws Europa. Joden, voornamelijk rond de Middellandse Zee, waren van oudsher betrokken bij de handel in goederen en later in geld. Door maatschappelijke uitsluiting – Joden waren uitgesloten van functies in het bestuur en het leger, en mogelijkheden in handwerk en ambachten werden in deze periode steeds schaarser omdat men hiervoor lid moest zijn van een gilde en dat was aan Joden niet toegestaan – werden Joden gedwongen zich te specialiseren in de warenhandel en geldhandel. De christelijke kerk beschouwde handel als weinig spiritueel en rente als zonde. Het vragen van rente werd als een besmette, zij het noodzakelijke, activiteit gezien. Joden daarentegen hadden geen andere keuze en sprongen daarom in dit vacuüm.
Vanaf de twaalfde eeuw werden Joden extra zichtbaar door hun betrokkenheid bij de handel in geld. Ze fungeerden als financiers en geldschieters voor de elite, zoals koningen, geestelijken en stadsbesturen, wat hen een zekere bescherming bood. Vanzelfsprekend ging het hierbij slechts om een kleine bovenlaag; de meeste Joden leefden in deze periode een marginaal bestaan. Hoewel ze zeker niet de enige minderheidsgroep waren die in deze periode geld uitleende, kregen de Joden toch de meeste commentaar op hun vraag naar rente. Als buitenstaanders en ‘ongelovigen’ waren zij het belangrijkste doelwit van kritiek en haat. Er ontstond steeds meer een beeld van de Joodse woekeraar, die geld uitleent in ruil voor ‘woeker’ – buitensporig hoge rente.
(Vroeg)kapitalisme en de markteconomie
Met de opkomst van de markteconomie, het (vroeg)kapitalisme en de industrialisering profiteerden handelaars, waaronder Joden, en ontstond er een kleine bovenlaag van rijke Joodse bankiers en ondernemers. Door hun buitenstaanderspositie, expertise in handel en verworven gelijke burgerrechten vervulden Joden vaak een pioniersrol, waarbij ze deels belang hadden bij de opkomst van het kapitalisme. Ze namen deel aan nieuwe economische projecten, zoals spoorwegaanleg en warenhuizen, en verkregen toegang tot universiteiten en nieuwe branches, zoals moderne journalistiek en administratieve beroepen. Deze betrokkenheid bracht Joden ook in de middenklasse. Antisemitische geschriften in de moderne tijd associeerden Joden echter met de excessen van het kapitalisme, beeldden hen af als profiteurs en uitbuiters, en creëerden stereotypen zoals de rijke Jood, de Joodse woekeraar, de Joodse vrek en de Joodse bankier. Het stereotype van Joden en geld koppelde hen niet alleen aan rijkdom, maar daarmee tegelijkertijd ook aan negatieve eigenschappen zoals hebzucht en gierigheid, waarbij de groepsactiviteiten als onveranderlijke kenmerken worden gezien.
Het ‘grote Joodse geld’ op social media
De diepgewortelde geschiedenis van associaties tussen Joden en geld oefent vandaag de dag nog steeds invloed uit op ons denken. Op sociale mediaplatforms zoals Facebook, Instagram en X blijven hebzucht en gierigheid verbonden met Joden. Een voorbeeld hiervan is de uitspraak van @JoostNiemoller op X, waarin hij beweert dat George Soros, een prominente Joodse zakenman en miljardair, met zijn filantropie eigenlijk achter de schermen bezig is met een ‘superscam’.[3] Hoewel de exacte betekenis van deze scam verder niet wordt uitgelegd, suggereert het in elk geval onmiskenbaar dat er iets niet aan deugt. Een ander recent voorbeeld komt van een account met de naam Daniel Veres. Op 4 januari 2024 schreef hij: ‘Slechts 1.9% van de bevolking in de VS is Joods, maar ze hebben wel 32% vertegenwoordiging in de regering, terwijl AIPAC[4] kwistig met geld strooit’.[5] Het is duidelijk dat de boodschap van deze post veel overeenkomsten vertoont met het krantenartikel uit de Limburger Courant. De associatie van Joden met negatieve eigenschappen als hebzucht en gierigheid, geworteld in historische omstandigheden, blijft tot op de dag van vandaag voortbestaan.
[1] Limburger koerier: provinciaal dagblad, 20-10-1920
[2] Dit artikel maakt gebruik van informatie uit het artikel ‘Handel & Geld’ op antisemitisme.nu. Voor het volledige artikel, klik hier: https://www.antisemitisme.nu/stereotypen/handel-geld
[3] X, @JoostNiemoller, https://twitter.com/JoostNiemoller/status/1178223272770637824
[4] AIPAC: American Israel Public Affairs Committee
[5] X, Daniel Veres, https://twitter.com/DanielLouisCss/status/1742841626743959643